Udary mózgu są coraz częstszą przyczyną hospitalizacji oraz rehabilitacji. Osoby po udarze wymagają specjalistycznego leczenia, a później najczęściej profesjonalnej opieki. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest udar i jakie są jego konsekwencje.
Podstawowe informacje o udarach mózgu
Udary mózgu, nazywane też incydentami mózgowo-naczyniowymi, diagnozowane są u miliona Europejczyków w ciągu roku, a w Polsce u 70 tys. osób, z których niemal połowa umiera w ciągu miesiąca. Tak określany zespół objawów klinicznych występuje w wyniku nagłego zaburzenia czynności mózgu typu ogniskowego lub uogólnionego o etiologii naczyniowej, które utrzymuje się dłużej niż 24 godziny.
Ze względu na patomechanizm uszkodzenia tkanki mózgowej, wyróżnia się:
- udary niedokrwienne, nazywane zawałami mózgu: zakrzepowo-zatorowe, zatorowe, hemodynamiczne; stanowią 85-90% przypadków udarów;
- udary krwotoczne, czyli krwotoki śródmózgowe, diagnozowane u 10-15% pacjentów.
Ryzyko wystąpienia udaru wzrasta z wiekiem od 55 roku życia, wiąże się z płcią męską i predyspozycjami rodzinnymi, o których istnieniu świadczą na przykład udary przebyte przez członków rodziny. Dodatkowo do wystąpienia udaru predysponują niektóre choroby, między innymi serca lub nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca.
Leczenie chorych udarowych
Objawami udaru są najczęściej: ból głowy, nudności, wymioty, utrata przytomności. Często zauważalnym symptomem jest opadanie kącika ust, czyli objaw fajki lub nagły niedowład połowy ciała. By zdiagnozować epizod mózgowo-naczyniowy standardowo wykonuje się tomografię komputerową oraz szereg badań dodatkowych. Na ich podstawie prowadzone jest w warunkach szpitalnych leczenie, obejmujące: monitorowanie podstawowych czynności życiowych, kontrolę ciśnienia tętniczego, utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej i węglowodanowej, podawanie leków: przeciwobrzękowych, przeciwzakrzepowych, przeciwdrgawkowych.
Zgodnie z polskimi normami, obowiązującymi od 2003 roku, pacjenci w ciągu 3 godzin od stwierdzenia udaru niedokrwiennego poddawani są leczeniu trombolitycznemu, które polega na rozpuszczeniu skrzepu, który blokuje dopływ krwi do mózgu.
Powikłania po udarze mózgu
Właściwie prowadzone leczenie, pielęgnacja i rehabilitacja pozwalają w znacznym stopniu ograniczyć pojawienie się powikłań poudarowych, do których należą:
- odoskrzelowe zapalenie płuc,
- żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,
- niepełnosprawność ruchowa,
- upośledzenie możliwości komunikacyjnych,
- depresja,
- obniżenie władz poznawczych.
Dlatego w opiekę nad chorym zaangażowany jest wielospecjalistyczny zespół: lekarzy specjalistów (neurologii, rehabilitacji, chorób wewnętrznych, a także innych specjalności w razie potrzeby), fizjoterapeutów, psychologów, logopedów, terapeutów zajęciowych, pielęgniarek oraz personelu opiekuńczego.
Rehabilitacja lecznicza po udarze mózgu
Chorzy, którzy przeżyli ostrą fazę udaru, cierpią zwykle na niedowłady kończynowe lub paraliż. Ze statystyk wynika, że 20% z nich wymaga stałej opieki, 30% potrzebuje pomocy w wykonywaniu czynności dnia codziennego.
Zaraz po udarze rozpoczyna się wczesna rehabilitacja neurologiczna. Następnie jest ona kontynuowana jako poudarowa rehabilitacja przewlekła.
Edukacja rodziny w zakresie ćwiczeń i opieki nad chorym po udarze
Pacjent poudarowy w pierwszej fazie leczenia jest niesamodzielny i wymaga pomocy swoich bliskich. Dlatego już w szpitalu rodzina jest przygotowywana do opieki nad takim chorym i współuczestniczenia w rehabilitacji i ćwiczeniach adekwatnych dla osób po udarach. Jej zaangażowanie w cały proces leczenia ma olbrzymie znaczenie dla uzyskania efektów terapeutycznych po opuszczeniu placówki leczniczej. Edukacja rodziny obejmuje:
- profilaktykę wtórną,
- zalecenia dotyczące aktywności ruchowej chorego,
- demonstrację ćwiczeń i sposobu wykonywania czynności samoobsługowych i codziennych,
- leczenie farmakologiczne,
- potrzeby zaadoptowania mieszkania,
- możliwości uzyskania pomocy od instytucji samorządowych,
- kwestii związanych ze stylem życia i jego społeczną sferą,
- informacje na temat dalszego usprawniania.
Tak kompleksowe podejście stwarza choremu najlepsze możliwości powrotu do zdrowia.
Sprawność po udarze można wypracować
Z aktualnych danych wynika, że prawie 50% osób po udarach odzyskuje niemal całkowitą sprawność. Wymaga to jednak ogromnego zaangażowania w ćwiczenia i systematycznej rehabilitacji w warunkach stacjonarnych i dziennych. Dla wielu chorych perspektywy są jednak optymistyczne.